Volgens de aanbeveling van het kantoor van de Ombudsman houdt de Sociale Zekerheid zich niet aan de plichten van voorafgaande kennisgeving van de teruggave van sociale uitkeringen of van het rechtvaardigen van deze beslissing, de wettelijke grenzen van compensatie en de garanties van de verdediging van burgers worden niet gerespecteerd, en daarom eist het een herziening van de wet.

Deze herziening zou het mogelijk maken om "een reeks onregelmatige praktijken te corrigeren die al vele jaren voortduren, ondanks verschillende waarschuwingen, in de context van het innen van sociale uitkeringen betaald door de Sociale Zekerheid" en die "zeer schadelijk zijn voor de rechten van mensen".

De aanbeveling was gebaseerd op een analyse van klachten ingediend door begunstigden van uitkeringen van de Sociale Zekerheid die bedragen moesten terugbetalen die ze jaren geleden hadden ontvangen of waarvan de uitkeringen, zoals werkloosheidsverzekeringen, gezinssteun of pensioenen, werden opgeschort of verminderd, zonder dat ze werden gehoord of geïnformeerd over de kwestie, legt de nota uit.

Volgens de ombudsman beperkt de Sociale Zekerheid zich "tot het op de hoogte brengen van burgers" en "vaak na het verstrijken van de wettelijk voorziene termijn voor de annulering van administratieve handelingen met terugwerkende kracht", waarbij de teruggave van de betaalde bedragen wordt geëist, maar zonder de redenen te verantwoorden die dit rechtvaardigen.

"Deze vorm van actie verhindert dat mensen begrijpen wat er op het spel staat, hun recht op betwisting uitoefenen of zelfs een beroep doen op de (veel voorkomende) verjaring van de verplichting tot teruggave," wijst het Openbaar Ministerie erop.

Er zijn ook gevallen waarin de sociale zekerheid "overgaat tot automatische en onmiddellijke schadeloosstelling, opnieuw zonder uitleg te geven en bijgevolg zonder de gepaste mogelijkheid te bieden om vrijwillig te betalen of gespreide betalingen aan te vragen".

Het Openbaar Ministerie noemt als voorbeelden de "onverklaarde verlaging" van een pensioen toegekend in 2023 om een schuld uit 2014 te compenseren en verlagingen zonder voorafgaande kennisgeving van ziekte-uitkeringen in 2021 en 2022 om schulden uit 1997 en 1999 te compenseren.

"In sommige gevallen van compensatie en opschorting van uitkeringen werden ook de wettelijk vastgestelde bestaansminima niet nageleefd, wat bijzonder ernstig is wanneer het gaat om uitkeringen die de enige bron van inkomsten vormen voor de betrokken burgers", voegt de Ombudsman eraan toe, die wijst op de "veronachtzaming van fundamentele garanties die zijn vastgelegd in de Grondwet en het Wetboek van Administratieve Rechtsvordering".

"Het openbaar ministerie benadrukt dat de acties van de overheid moeten worden geleid door criteria van rechtvaardigheid, transparantie en respect voor de rechtsstaat, met speciale aandacht voor de situatie van mensen die afhankelijk zijn van sociale uitkeringen om in hun levensonderhoud te voorzien", aldus de notitie.

In een nota aan Lusa zei het Ministerie van Arbeid, Solidariteit en Sociale Zekerheid(MTSSS) dat het de aanbevelingen van de Ombudsman "met de nodige aandacht zal analyseren" en dat het ernaar zal streven "ze op te volgen", zowel bij het nemen van maatregelen om procedures aan te passen aan de wet als bij het aanbevelen van een herziening van de wet.

De MTSSS herinnert er ook aan dat "ze bezig was met een structurele wijziging van de procedures om onverschuldigde betalingen, die aan de basis liggen van het door de Ombudsman vastgestelde probleem, te vermijden of te beperken, iets wat door de volgende regering moet worden hervat".